જમ્મુ અને કાશ્મીરનું પહેલગામ તેની કુદરતી સુંદરતા અને શાંતિ માટે જાણીતું છે પરંતુ ગઈકાલે આતંકવાદીઓએ આ શાંતિને ભંગ કરી અને 26 લોકોની હત્યા કરી. સશસ્ત્ર આતંકવાદીઓ 'મીની સ્વિટ્ઝર્લૅન્ડ' તરીકે ઓળખાતા બૈસરન ઘાસના મેદાનમાં ઘૂસી ગયા. તેમણે પ્રવાસીઓ પર ગોળીબાર કર્યો જેઓ રેસ્ટોરન્ટની આસપાસ ફરતા હતા, ઘોડાઓ પર સવારી કરતા હતા, પિકનિક મનાવતા હતા અને દૃશ્યોનો આનંદ માણતા હતા. આ ભયાનક હુમલાએ દેશની સુરક્ષા વ્યવસ્થા પર પણ ગંભીર પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે. ગુપ્તચર એજન્સીઓને આ હુમલાની અગાઉથી માહિતી હતી છતાં આતંકવાદીઓ પોતાના કાવતરાને કેવી રીતે અંજામ આપી શક્યા? શું તે ગુપ્તચર તંત્રની નિષ્ફળતા હતી કે પછી તેની પાછળ કોઈ ષડયંત્ર છે?

પહેલગામ શહેરથી લગભગ છ કિલોમીટર દૂર આવેલું બૈસરન, ગાઢ પાઈન જંગલો અને પર્વતોથી ઘેરાયેલું એક વિશાળ ઘાસનું મેદાન છે અને પ્રવાસીઓ અને ટ્રેકર્સનું પ્રિય સ્થળ છે. 21 એપ્રિલની સવારે, જ્યારે પ્રવાસીઓ અને સ્થાનિક લોકો મેદાનમાં પ્રકૃતિનો આનંદ માણી રહ્યા હતા, ત્યારે અચાનક ગોળીબારના અવાજે શાંતિને ભંગ કરી દીધી. ભારે હથિયારોથી સજ્જ આતંકવાદીઓએ અંધાધૂંધ ગોળીબાર શરૂ કર્યો, જેમાં મોટાભાગના પ્રવાસીઓ અને બે સ્થાનિક લોકો માર્યા ગયા. આતંકવાદી હુમલો કર્યા પછી જંગલમાં ભાગી ગયા. સુરક્ષા દળોએ તાત્કાલિક વિસ્તારને ઘેરી લીધો અને શોધખોળ અભિયાન શરૂ કર્યું પરંતુ આતંકવાદીઓનો કોઈ પત્તો લાગ્યો નહીં. પાકિસ્તાન સ્થિત પ્રતિબંધિત આતંકવાદી જૂથ લશ્કર-એ-તૈયબાના ફ્રન્ટ સંગઠન, રેઝિસ્ટન્સ ફ્રન્ટ (ટીઆરએફ) એ આ હુમલાની જવાબદારી સ્વીકારી. પાકિસ્તાનની ગુપ્તચર સંસ્થા આઈએસઆઈની ભૂમિકા પણ પ્રકાશમાં આવી. આ હુમલાને 2019ના પુલવામા હુમલા પછી ખીણમાં સૌથી ઘાતક હુમલો ગણાવવામાં આવી રહ્યો છે.

સૌથી ચોંકાવનારી વાત એ છે કે ગુપ્તચર એજન્સીઓને આવા હુમલાની શક્યતા અંગે અગાઉથી જ ઇનપુટ્સ મળી ગયા હતા. એપ્રિલ 2025 ની શરૂઆતમાં જ, ગુપ્તચર સૂત્રોએ ચેતવણી આપી હતી કે આતંકવાદી સંગઠનો પહેલગામ જેવા પર્યટન સ્થળોને નિશાન બનાવવાની યોજના બનાવી રહ્યા છે. મળેલા ઇનપુટ્સમાં એવું પણ કહેવામાં આવ્યું હતું કે આતંકવાદીઓએ રેકી કરી છે અને તેઓ મોટા હુમલાની યોજના બનાવી રહ્યા છે. ગુપ્તચર માહિતી અનુસાર, હમાસ, જૈશ અને લશ્કર વચ્ચે સંકલન વધી રહ્યું હતું અને પાકિસ્તાન અધિકૃત કાશ્મીર (પીએકે) માં આઈએસઆઈની દેખરેખ હેઠળ આતંકવાદીઓને તાલીમ આપવામાં આવી રહી હતી.

10 માર્ચના રોજ, કેન્દ્રીય ગૃહ સચિવ ગોવિંદ મોહને જમ્મુમાં એક ઉચ્ચ સ્તરીય સુરક્ષા સમીક્ષા બેઠકની અધ્યક્ષતા કરી. એક મહિના કરતાં પણ ઓછા સમય પછી 6 એપ્રિલના રોજ, કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અમિત શાહે શ્રીનગરમાં ઇન્ટિગ્રેટેડ કમાન્ડની બેઠકની અધ્યક્ષતા કરી. જમ્મુ અને કાશ્મીરના બે પ્રદેશોમાં એક પછી એક બેઠકો ગુપ્તચર એજન્સીઓની ચેતવણીઓ વચ્ચે થઈ હતી કે પાકિસ્તાન ‘જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ભીષણ ગરમી’ માટે તૈયારી કરી રહ્યું છે. ગઈકાલે, જ્યારે પહેલગામમાં પ્રવાસીઓની ચીસો ગુંજી ઉઠી ત્યારે એજન્સીઓનો શંકા સાચી પડી.

અહેવાલ મુજબ, કેટલાક સ્થાનિક સાથીઓની મદદથી લગભગ છ આતંકવાદીઓએ આ હુમલો કર્યો હતો. સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું કે આ આતંકવાદીઓ હુમલાના થોડા દિવસો પહેલા આ વિસ્તારમાં આવ્યા હતા, રેકી કરી હતી અને તક શોધી રહ્યા હતા. એપ્રિલની શરૂઆતમાં (૧ થી ૭ તારીખ વચ્ચે) કેટલીક હોટલોની રેકી કરવામાં આવી રહી હોવાની ગુપ્ત માહિતી પહેલાથી જ મળી હતી. જોકે, એક વરિષ્ઠ સૂત્રએ જણાવ્યું હતું કે એ કહેવું ખોટું હશે કે ગુપ્તચર એજન્સીઓ નિષ્ફળ ગઈ. ઇનપુટ્સ હતા પરંતુ હુમલાખોરો તક શોધી રહ્યા હતા અને તેમણે યોગ્ય સમયે હુમલો કર્યો. આ હુમલામાં કેટલાક વિદેશી આતંકવાદીઓ, ખાસ કરીને પાકિસ્તાની આતંકવાદીઓ પણ સામેલ હોવાનું કહેવાય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ આતંકવાદીઓ થોડા દિવસો પહેલા ખીણમાં ઘૂસણખોરી કરી હતી અને હુમલા પહેલા તેમણે વિસ્તારની રેકી કરી હતી. કેન્દ્રીય દળો દ્વારા જાળવવામાં આવેલા ડેટા અનુસાર, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં 70 વિદેશી આતંકવાદીઓ સક્રિય છે. માર્ચ મહિનામાં હીરાનગરમાં ડીજીપી નલિન પ્રભાતે એક ઓપરેશનનું નેતૃત્વ કર્યા પછી આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદ પર તાજેતરના ઘૂસણખોરીના પ્રયાસોને નિષ્ફળ બનાવવામાં આવ્યા હતા.

પરંતુ એજન્સીઓને શંકા છે કે ઘણા વિદેશી આતંકવાદીઓ ઘૂસણખોરી કર્યા પછી છુપાયેલા હોય શકે છે જેથી તેઓ તેમના આકાઓ પાસેથી યોગ્ય આદેશ મેળવી શકે. બરફ પીગળવાની સાથે, પર્વતીય રસ્તાઓ ખુલી ગયા છે. એવું લાગે છે કે પહેલગામમાં આતંકવાદીઓ પ્રવાસીઓ પર હુમલો કરવા માટે બૈસરનના મેદાનો સુધી પહોંચવા માટે ટેકરીઓ પરથી નીચે આવ્યા હતા. આતંકવાદીઓ ભાગી ન જાય તે માટે ઘેરાબંધી અને શોધખોળ અભિયાન શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. એનઆઈએ ટીમ ઘટનાસ્થળે જવા માટે તૈયાર છે. એનઆઈએ એવા ઓવરગ્રાઉન્ડ કામદારો સામે કાર્યવાહી શરૂ કરી શકે છે જેમણે વિદેશી આતંકવાદીઓને મદદ કરી હોય.

સૂત્રોના હવાલાથી, અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે હુમલો ખૂબ જ કાળજીપૂર્વક આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું અને આતંકવાદીઓ ખૂબ જ સાવચેત હતા. તે તકની શોધમાં ઘણા દિવસો સુધી છુપાયેલો રહ્યો. આ હુમલાનો માસ્ટરમાઇન્ડ લશ્કર-એ-તૈયબાનો ડેપ્યુટી ચીફ અને હાફિઝ સઈદનો નજીકનો સહયોગી સૈફુલ્લાહ કસૂરી હોવાનું કહેવાય છે. આ સાથે, રાવલકોટમાં સક્રિય બે અન્ય લશ્કર કમાન્ડરોની ભૂમિકાની પણ તપાસ કરવામાં આવી રહી છે, જેમાંથી એકનું નામ અબુ મુસા હોવાનું કહેવાય છે.

૧૮ એપ્રિલના રોજ, અબુ મુસાએ રાવલકોટમાં એક કાર્યક્રમ યોજ્યો હતો જ્યાં તેણે ખુલ્લેઆમ કહ્યું હતું કે, કાશ્મીરમાં જેહાદ ચાલુ રહેશે, બંદૂકો ગર્જના કરશે અને શિરચ્છેદ ચાલુ રહેશે. ભારત કાશ્મીરની વસ્તીવિષયકતા બદલવા માંગે છે અને તેથી બિન-સ્થાનિકોને ડોમિસાઇલ પ્રમાણપત્રો આપી રહ્યું છે. હુમલા દરમિયાન દુઃખદ પાસું એ હતું કે ઘણા પીડિતોને કલમાનું વાંચન કરવાની ફરજ પાડવામાં આવી હતી અને જે લોકો ‘કલમા’નો પાઠ ન કરી શક્યા તેમને ગોળી મારી દેવામાં આવી હતી.

સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, પહેલગામ જેવા પર્યટન સ્થળો પર દેખરેખ અને સુરક્ષા વ્યવસ્થા અપૂરતી હતી, જે આતંકવાદીઓ માટે સરળ નિશાન બની શકે છે. આતંકવાદીઓએ આ નબળાઈનો લાભ લીધો. વધુમાં, ગુપ્તચર એજન્સીઓએ ઇનપુટ્સ આપ્યા હોવા છતાં તેનું વિશ્લેષણ કરી શકાયું નહીં અને સમયસર કાર્યવાહી કરી શકાઈ નહીં. પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું સ્થાનિક પોલીસ અને સુરક્ષા દળોને આ ઇનપુટ્સની ગંભીરતા વિશે સંપૂર્ણ માહિતી આપવામાં આવી હતી? આતંકવાદી સંગઠનો હવે હાઇબ્રિડ હુમલાઓ પર ભાર મૂકી રહ્યા છે, જેમાં સ્થાનિક સમર્થન, જાસૂસી અને આશ્ચર્યજનક હુમલાઓનો સમાવેશ થાય છે. આ બદલાતી રણનીતિને સમજવામાં ગુપ્તચર એજન્સીઓ પાછળ રહી ગઈ.

પહેલગામ હુમલામાં પાકિસ્તાનની ગુપ્તચર સંસ્થા આઈએસઆઈની ભૂમિકા પર ગંભીર આરોપો લગાવવામાં આવી રહ્યા છે. ગુપ્તચર સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, આઈએસઆઈએ આતંકવાદીઓને માત્ર શસ્ત્રો અને તાલીમ જ આપી ન હતી પરંતુ હમાસ અને અન્ય આતંકવાદી સંગઠનો સાથે મળીને હુમલાની યોજના પણ બનાવી હતી. આ પહેલી વાર નથી જ્યારે આઈએસઆઈ પર ભારતમાં આતંકવાદી હુમલાઓને પ્રોત્સાહન આપવાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો હોય.

હુમલા બાદ સુરક્ષા દળોએ મોટા પાયે સર્ચ ઓપરેશન શરૂ કર્યું પરંતુ આતંકવાદીઓને શોધવા મુશ્કેલ હતા. રાષ્ટ્રીય તપાસ એજન્સી (એનઆઈએ) અને અન્ય કેન્દ્રીય એજન્સીઓએ તપાસ શરૂ કરી દીધી છે. શરૂઆતની તપાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે આતંકવાદીઓએ સ્થાનિક સમર્થન લીધું હોય શકે, જે હુમલાને વધુ જટિલ બનાવે છે

૧૯૯૦માં પ્રવાસીઓ પર હુમલામાં ૩૬ મોત થયા હતા

૧૯૯૦ના દાયકામાં કાશ્મીરમાં આતંકવાદ શરૂ થયો ત્યારથી પ્રવાસીઓ પર આ સૌથી ઘાતક હુમલો હતો. આ હુમલાએ માર્ચ ૨૦૦૦માં અનંતનાગ જિલ્લાના ચિત્તિસિંગપોરામાં થયેલા હત્યાકાંડની યાદો તાજી કરી દીધી, જ્યાં યુએસ પ્રમુખ બિલ ક્લિન્ટનની ભારત મુલાકાતના થોડા દિવસો પહેલા શીખ સમુદાયના ૩૬ સભ્યોની હત્યા કરવામાં આવી હતી.

કલમા બોલતાં ન આવડ્યું એટલે ગોળી મારી

બચી ગયેલા લોકોએ જણાવ્યું હતું કે આતંકવાદીઓ, જે લગભગ છ વિદેશી હોવાનું માનવામાં આવે છે અને લશ્કરી પોશાક પહેરેલા હતા, તેઓએ તેમના પીડિતોને તેમના નામ કહેવા અને નજીકથી ગોળીઓ છોડતા પહેલા ઇસ્લામિક કલમા બોલવાનું કહ્યું હતું. કલમા ન આવડતાં આતંકીએ ગોળી મારી દીધી હતી. ભોગ બનનારની પત્નીએ પોતાને પણ મારી નાખવાનું કહેતા આતંકીએ એવો જવાબ આપ્યો કે તને નહીં મારીએ, તું જઈને તારી સરકારને જનાવ કે શું બન્યું છે.