કેન્દ્ર સરકાર 2029ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ પહેલા લોકસભા અને રાજ્ય વિધાનસભાઓમાં મહિલાઓને 33 ટકા અનામત આપવાની યોજના પર કામ કરી રહી છે. આ અનામત નવા સીમાંકનના આધારે લાગુ કરવામાં આવશે. આ અંગે જાણકારી ધરાવતા ત્રણ સૂત્રોએ ગઈકાલે જણાવ્યું હતું કે આ યોજના અગાઉ નિર્ધારિત સમયમર્યાદા પહેલા ઘણી આગળ લાગુ કરી શકાય છે. સરકારે તાજેતરમાં જાહેરાત કરી હતી કે વસ્તી ગણતરી 2026 પછી, 1 માર્ચ, 2027 પહેલા બે તબક્કામાં પૂર્ણ કરવામાં આવશે. આ વસ્તી ગણતરીમાં સ્વતંત્રતા પછી પહેલી વાર જાતિનો ડેટા પણ શામેલ કરવામાં આવશે, જે પાછળથી સીમાંકનનો પાયો બનશે.

અત્યાર સુધી એવું માનવામાં આવતું હતું કે સીમાંકન અને મહિલાઓ માટે અનામતની પ્રક્રિયા ફક્ત 2034ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ સુધીમાં લાગુ કરવામાં આવશે, પરંતુ હવે કેન્દ્ર સરકાર 2029ની સમયમર્યાદા અંગે ખૂબ જ ઝડપી રીતે આયોજન કરી રહી છે.

સીમાંકન પંચ માટે સૌથી મોટો પડકાર દક્ષિણ રાજ્યોની માંગને સંતુલિત કરવાનો રહેશે, જેમાં જણાવાયું છે કે ફક્ત વસ્તીના આધારે સંસદીય બેઠકો નક્કી કરવી એ 1970-80ના દાયકામાં વસ્તી નિયંત્રણને પ્રાથમિકતા આપનારા રાજ્યો માટે અન્યાયી હશે. કેન્દ્ર સરકારે આ રાજ્યોને ખાતરી આપી છે કે તેમની ચિંતાઓને ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે. ગૃહમંત્રી અમિત શાહે ફેબ્રુઆરીમાં કોઈમ્બતુરમાં કહ્યું હતું કે, સીમાંકનને કારણે દક્ષિણ ભારતમાંથી કોઈ બેઠક છીનવાઈ જશે નહીં.

સપ્ટેમ્બર 2023માં સંસદ દ્વારા પસાર કરાયેલ 'નારી શક્તિ વંદન અધિનિયમ, 2023' માં લોકસભા અને વિધાનસભાઓમાં મહિલાઓ માટે 33 ટકા બેઠકો અનામત રાખવાની જોગવાઈ છે. પરંતુ આ અનામત સીમાંકન પછી જ લાગુ કરી શકાય છે, કારણ કે બંધારણમાં પણ આવી જ જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. એક વરિષ્ઠ સરકારી અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, અમે 2029 સુધીમાં મહિલા અનામત લાગુ કરવાનો ઇરાદો રાખીએ છીએ. વસ્તી ગણતરી ટૂંક સમયમાં શરૂ થશે અને અમને વિશ્વાસ છે કે અમે તેને ત્રણ વર્ષમાં પૂર્ણ કરીશું. આ પછી સીમાંકનની પ્રક્રિયા શરૂ થશે. વિપક્ષની પ્રતિક્રિયા તમિલનાડુના મુખ્યમંત્રી એમ.કે. સ્ટાલિને કેન્દ્ર સરકારના ઈરાદા પર સવાલ ઉઠાવતા કહ્યું કે 2027 સુધી વસ્તી ગણતરી મુલતવી રાખવી અને પછી સીમાંકન કરવું એ તમિલનાડુની સંસદીય ભાગીદારી ઘટાડવાની યોજનાનો એક ભાગ છે.

તેમણે માંગ કરી કે 1971ની વસ્તી ગણતરી આધારિત સીમાંકન માળખું 2026 પછી પણ ઓછામાં ઓછા 30 વર્ષ સુધી અમલમાં રહે. ભવિષ્યનું ચિત્ર શું હશે? 2019માં કાર્નેગી એન્ડોમેન્ટ દ્વારા કરવામાં આવેલા એક અભ્યાસ મુજબ, જો 2026ની અંદાજિત વસ્તીને આધાર તરીકે લેવામાં આવે તો લોકસભા બેઠકોની કુલ સંખ્યા 848 થઈ શકે છે, જેમાં એકલા ઉત્તર પ્રદેશમાં 143 બેઠકો છે. જ્યાં હાલમાં તેની 80 બેઠકો છે. તે જ સમયે, તમિલનાડુની બેઠકો 39 થી 49 અને કેરળની 20 બેઠકો પર સ્થિર રહેશે, જેના કારણે દક્ષિણ ભારતનું પ્રતિનિધિત્વ ટકાવારી ઘટશે.