જામનગરમાં ઉત્પાદિત જીરું દેશની મોટી નામાંકિત મસાલા ઉત્પાદક કંપનીઓ દ્વારા ખરીદવામાં આવે છે, એટલું જ નહીં, જામનગરનું જીરું અનેક વિદેશોમાં પણ એક્સપોર્ટ કરવામાં આવે છે...

જો કે જામનગર બ્રાસ ઉદ્યોગના હબ તરીકે વિશ્વમાં પ્રખ્યાત છે, પરંતુ જો ખેતીની વાત કરીએ તો અહીંનું જીરું પણ ઓછું પ્રખ્યાત નથી. દેશની કોઈપણ કંપની કે બ્રાન્ડનું જીરું તમારા ઘરમાં, નજીકની હોટલ કે રેસ્ટોરન્ટમાં વપરાતું હોય, તેનું ઉત્પાદન જામનગરનું જ હોય છે. એટલું જ નહીં જામનગરના જીરાનું એક્સપોર્ટ પણ ઘણા દેશોમાં મોટા પાયે થાય છે.

જામનગરમાં જીરુંની ઘણી જાતો ઉપલબ્ધ છે.. જેમ કે બ્લેક જીરું, શાહી જીરા, ગોલ્ડ જીરું, મેવા પોઈન્ટ જીરું, પ્રભાબ જીરા અને અજનબી જીરા વગેરે. જીરું મુખ્યત્વે બે પ્રકાર નો હોય છે. એક ખાતર અને રાસાયણિક છંટકાવ વિના ઉત્પાદિત સંપૂર્ણપણે ઓર્ગેનિક જીરું હોય છે અને બીજું બિન-ઓર્ગેનિક જીરું હોય છે. ગુજરાતમાં ખાસ કરીને જામનગરમાં ઉત્પાદિત જીરું બિન-ઓર્ગેનિક છે. તેમાં જંતુનાશકો અને રસાયણોનો છંટકાવ કરવામાં આવે છે.

સૌરાષ્ટ્રમાં જીરાની ઓર્ગેનીસીટી માપવા માટે રાજકોટમાં એક લેબ છે, જેમાં એક વખતના ચેક માટે 27,000 રૂપિયા ફી ચૂકવવી પડે છે. તેથી, ઘણા ખેડૂતોને તેમના જીરું આ લેબમાં તપાસવાની જરૂર નથી લાગતી કારણ કે તેઓ રસાયણોનો ઉપયોગ કરે જ છે. રાજસ્થાનના જીરું ઉત્પાદક ખેડૂતો અહીંના જીરું ઉત્પાદક ખેડૂતોને જોરદાર સ્પર્ધા આપી રહ્યા છે કારણ કે રાજસ્થાનમાં ઉત્પાદિત જીરું રાસાયણિક છંટકાવ વિના ઉત્પન્ન થાય છે અને તે સંપૂર્ણપણે ઓર્ગેનિક હોય છે. જેના કારણે તેમના દ્વારા ઉત્પાદિત જીરાની માંગમાં પ્રથમ ક્રમે હોય છે. જો જામનગરના ખેડૂતો પણ ખાતર અને રસાયણોનો છંટકાવ કર્યા વિના જીરું ઉગાડવાનું શરૂ કરે તો તેઓ પણ જીરાના ઉત્પાદનમાં દેશમાં પ્રથમ નંબરે આવી શકે છે.

દેવભૂમિ દ્વારકા, રાજકોટના ગોંડલ, સુરેન્દ્રનગરના હરવાડ, મોતાડ, બનાસકાંઠા, કલ્યાણપુર, પોરબંદર અને જામનગરના ખેડૂતોએ છેલ્લા 5 વર્ષથી જીરું ઉગાડવાનું શરૂ કર્યું છે. તેને વહેંચવા બધાઈ ખેડૂતો જામનગરના હાપા માર્કેટીંગ યાર્ડમાં આવે છે.

શું કહે છે આંકડા...?

વર્ષ 2021-22માં જીરાની 5,74,320 મણની આવક થઈ હતી, જેની સરેરાશ કિંમત 2650 રૂપિયા હતી. વર્ષ 2022-23માં જીરાની 7,02,495 મણની આવક થઈ હતી, જેની સરેરાશ કિંમત 3340 રૂપિયા હતી. વર્ષ 2023-24માં જીરાની 4,63,055 મણની આવક થઈ હતી, જેની સરેરાશ કિંમત 6500 રૂપિયા હતી. વર્ષ 2024-25માં 31 જાન્યુઆરી સુધી, 2025 સુધી જીરાની 3,96,300 મણની આવક થઈ છે, જેની સરેરાશ કિંમત 4365 રૂપિયા છે. આ વર્ષે જીરાના ઉત્પાદન માટેનું હવામાન છેલ્લા 5 વર્ષમાં શ્રેષ્ઠ છે. તેથી, તેનું ઉત્પાદન પણ પાછલા વર્ષો કરતાં ઘણું સારું રહેશે. જામનગરના હાપા માર્કેટીંગ યાર્ડમાં એક સમયે જીરાની રોજની 200 બોરીની આવકથી શરૂ થયેલી આ સફર હવે રોજની 5000 થી 7000 બોરીઓ સુધી પહોંચી ગઈ છે.

60% નિકાસ થાય છે

જામનગરમાં ખેડૂતો દ્વારા ઉત્પાદિત અને વેપારીઓને વેચવામાં આવતા જીરુંમાંથી 60% વિદેશમાં એક્સપોર્ટ કરવામાં આવે છે. ગલ્ફ દેશોમાં સૌથી વધુ એક્સપોર્ટ કરવામાં આવે છે. જેમાં દુબઈ, તંજાજિકિસ્તાન, ઉઝબેકિસ્તાન અને ઘણા યુરોપિયન દેશોનો સમાવેશ થાય છે. જો કે ભારત સરકાર દ્વારા જીરાનાં એક્સપોર્ટને પ્રોત્સાહિત કરવા તમામ પગલા લેવામાં આવે છે, પરંતુ આ વખતે યુએસએમાં ટ્રમ્પ સરકારની નવી નીતિના કારણે જીરાના એક્સપોર્ટમાં ઘટાડો થવાની શક્યતાઓ છે.

નફાકારક પાક તરીકે પ્રખ્યાત છે

જીરું માનવ શરીર માટે જેટલું ફાયદાકારક છે તેટલું જ તેનું ઉત્પાદન કરતા ખેડૂતો માટે પણ ફાયદાકારક છે. આ એક એવો પાક છે કે તેને ઉગાડ્યા પછી ખેડૂતને ક્યારેય નુકસાનનો સામનો કરવો પડતો નથી. તેની માંગ હંમેશા એટલી રહે છે કે ગમે તે થાય, ખેડૂતને તેના પાકથી ક્યારેય નુકસાન થતું નથી, તેથી જ તેને નફાકારક પાક તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.

અસલ ઓર્ગેનિક જીરાની ઓળખ એ છે કે જો તમે તેને થોડીવાર માટે ખુલ્લી હવામાં છોડી દો તો તેની સુગંધ આસપાસની હવામાં ફરવા લાગશે. આજકાલ જીરાનો ઉપયોગ માત્ર મસાલામાં જ નહીં પરંતુ આયુર્વેદની સાથે અંગ્રેજી દવાઓમાં પણ થાય છે. જીરાની વધતી જતી માંગને જોઈને જામનગર આસપાસના ખેડૂતોએ તેને ઉગાડવાની શરૂઆત કરી હતી જે તેમના માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક સાબિત થઈ હતી અને હવે જામનગરમાં ઉત્પાદિત જીરું દેશભરમાં આયુર્વેદિક ઉત્પાદનો, દવાઓ અને મસાલા બનાવતી જાણીતી કંપનીઓને વેચવામાં આવે છે.