ભારતીય સશસ્ત્ર દળો છેલ્લા થોડા સમયથી એક મોટા સંકટનો સામનો કરી રહ્યા છે કારણ કે લગભગ 330 'ધ્રુવ' એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટર લાંબા સમયથી ગ્રાઉન્ડેડ છે. આનાથી લશ્કરી કામગીરી, ખાસ કરીને આગળના વિસ્તારોમાં પુરવઠા ફ્લાઇટ્સ અને જાસૂસી મિશન પર ગંભીર અસર પડી છે. ભારતીય સશસ્ત્ર દળો પહેલાથી જ 350 જૂના સિંગલ-એન્જિન ચેતક અને ચિત્તા હેલિકોપ્ટરની નબળી સ્થિતિ અને વારંવાર ક્રેશ થવાનો સામનો કરી રહ્યા છે.તેવામાં આ નવી ઉપાધી આવી પડી છે.

'ધ્રુવ' હેલિકોપ્ટરને ભારતીય સેના, વાયુસેના, નૌકાદળ અને કોસ્ટ ગાર્ડની કરોડરજ્જુ માનવામાં આવે છે. આ હેલિકોપ્ટર ચીન અને પાકિસ્તાનની સરહદો પરના આગળના વિસ્તારોમાં દેખરેખ, જાસૂસી, શોધ અને બચાવ કામગીરીમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. પરંતુ છેલ્લા ત્રણ મહિનાથી, આ બધા અભિયાનો ભારે અવરોધોનો સામનો કરી રહ્યા છે.

એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે તમામ લશ્કરી કામગીરી પ્રભાવિત થઈ છે. ધ્રુવ હેલિકોપ્ટર ઉડાડતા પાઇલટ્સની ઉડાન કુશળતા પણ પ્રભાવિત થઈ રહી છે, અને તેઓ હવે ફક્ત સિમ્યુલેટર પર જ પ્રેક્ટિસ કરી શકે છે

ભારતીય સેના પર સૌથી વધુ અસર

ધ્રુવ હેલિકોપ્ટર પર સૌથી વધુ નિર્ભરતા ૧.૧૫ મિલિયનની શક્તિ ધરાવતી ભારતીય સેના પર છે, જેની પાસે ૧૮૦ થી વધુ એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટર છે, જેમાં 'રુદ્ર'ના ૬૦ સશસ્ત્ર સંસ્કરણોનો સમાવેશ થાય છે. વાયુસેના પાસે 75, નૌકાદળ પાસે 24 અને કોસ્ટ ગાર્ડ પાસે 19 એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટર છે. આ 5.5-ટન વજનવાળા હેલિકોપ્ટર 2002 થી સામેલ કરવામાં આવ્યા છે અને લશ્કરી કામગીરીનો મુખ્ય આધાર રહ્યા છે. ૨૦૨૩-૨૪માં એકલા સેના આ વિમાનો સાથે લગભગ ૪૦,૦૦૦ કલાક ઉડાન ભરશે.

5 જાન્યુઆરીનો અકસ્માત નિમિત બન્યો

આ વર્ષે 5 જાન્યુઆરીએ ગુજરાતના પોરબંદરમાં કોસ્ટ ગાર્ડના હેલિકોપ્ટર ક્રેશ થયા બાદ 'ધ્રુવ' હેલિકોપ્ટરને ગ્રાઉન્ડિંગ કરવાની શરૂઆત થઈ હતી. આ અકસ્માતમાં બે પાઇલટ અને એક એરક્રૂ ડાઇવરનું મોત નીપજ્યું હતું. ત્યારથી, બધા એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટર હેલિકોપ્ટર ગ્રાઉન્ડેડ છે. તપાસમાં જાણવા મળ્યું કે ક્રેશ થયેલા હેલિકોપ્ટરમાં 'સ્વેશપ્લેટ ફ્રેક્ચર' હતું, જેના કારણે પાઇલટ્સે કાબુ ગુમાવ્યો હતો. અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે અન્ય એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટરમાં પણ સામગ્રીની નિષ્ફળતાના સમાન સંકેતો મળી આવ્યા છે.

ધ્રુવની ઉડાન શરુ થવામાં 3 મહિના લાગી શકે

હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડએ આ સમસ્યાની તપાસ માટે ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સાયન્સ, બેંગલુરુની મદદ માંગી છે અને તે એપ્રિલના અંત સુધીમાં પોતાનો રિપોર્ટ સુપરત કરશે. અધિકારીઓનું કહેવું છે કે કાફલાને ફરીથી ઉડાન શરૂ કરવામાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ મહિનાનો સમય લાગી શકે છે.

હેલિકોપ્ટરની તીવ્ર અછત

એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટરના ગ્રાઉન્ડિંગથી હેલિકોપ્ટરની પહેલેથી જ તીવ્ર અછત વધુ ઘેરી બની છે. સશસ્ત્ર દળોએ આગામી 10-15 વર્ષમાં વિવિધ વર્ગોના 1,000 થી વધુ નવા હેલિકોપ્ટરની જરૂરિયાત વ્યક્ત કરી છે. આમાં 484 લાઇટ યુટિલિટી હેલિકોપ્ટર અને 419 મલ્ટી-રોલ હેલિકોપ્ટરનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ દ્વારા આ પ્રોજેક્ટ્સમાં સતત વિલંબ થઈ રહ્યો છે. જોકે, ગયા મહિને હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ સાથે થયેલા 62,700 કરોડ રૂપિયાના સોદા હેઠળ, 2028 અને 2033 ની વચ્ચે 156 'પ્રચંડ' હળવા લડાયક હેલિકોપ્ટર પહોંચાડવાની અપેક્ષા છે.

સિવિલ હેલિકોપ્ટરથી રાહત

જો એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટર ઉડવા માટે અયોગ્ય થઈ જાય, તો સેનાએ વૈકલ્પિક પગલા તરીકે કેટલાક નાગરિક હેલિકોપ્ટર ભાડે રાખ્યા છે. ખાસ કરીને ઉત્તર અને મધ્ય કમાન્ડે નવેમ્બર 2024 થી આ પહેલ શરૂ કરી હતી. એક અધિકારીએ કહ્યું, "જો આ પગલું ન ભર્યું હોત, તો આગળની ચોકીઓ પર તૈનાત સૈનિકોને લોજિસ્ટિક્સ અને સહાય પૂરી પાડવી અત્યંત મુશ્કેલ બની ગઈ હોત." ભારતની લશ્કરી તૈયારીઓની દ્રષ્ટિએ આ પરિસ્થિતિ અત્યંત ચિંતાજનક છે. જૂના થઈ રહેલા ચેતક અને ચિત્તા હેલિકોપ્ટર પર નિર્ભરતા ચાલુ રહે છે, ત્યારે નવા હેલિકોપ્ટરનો પુરવઠો અને હાલના એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટરની સલામતી ખામીઓ બંને ગંભીર ચિંતાઓ છે